Το άρθρο έχει ως θέμα την με συστηματικούς ελέγχους παρακολούθηση της ποιότητας του πόσιμου ύδατος για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Αναφέρεται επίσης στην εξειδίκευση ευθυνών σε όλα τα επίπεδα της Δημόσιας Διοίκησης (Υπουργεία, Περιφέρειες, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Δήμοι). Πρόκειται στην ουσία για εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας, που εκδόθηκε το 2000. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τότε διαπίστωση του υπουργείου ως προς την εφαρμοστικότητα της νομοθεσίας για την προστασία του νερού και της δημόσιας υγείας. Επιπλέον, τονίζει την βαρύτητα που έχει η διεξαγωγή υγειονομικής αναγνώρισης. Επίσης, με ενθουσιασμό διαπιστώσαμε την αναφορά του υπουργείου σε δικό του στατιστικό πληροφοριακό σύστημα. Τα ερωτήματα, που τίθενται σήμερα από εμάς, 16 χρόνια μετά, είναι: εφαρμόστηκαν ποτέ; εφαρμόζονται σήμερα τα ζητούμενα; το παλιό πληροφοριακό σύστημα εξυγχρονίστηκε;

Η διασφάλιση παροχής καθαρού και υγιεινού νερού από τα υπόγεια και επιφανειακά νερά σε όλους τους πολίτες της χώρας μας αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ευθύνες της Δημόσιας Διοίκησης. Για την επίτευξη του στόχου αυτού πέρα από τον προγραμματισμό και σχεδιασμό σωστών έργων, είναι αναγκαίο να τηρούνται ανελλιπώς οι διαδικασίες ελέγχου από τους αρμόδιους φορείς, όπως προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία. Εντούτοις, έχει διαπιστωθεί ότι συχνά ο έλεγχος αυτός είναι ελλιπής, οι υπεύθυνοι δεν επιδεικνύουν την προσήκουσα επιμέλεια, και οι φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν αξιολογούν με προτεραιότητα τα έργα εκσυγχρονισμού των δικτύων ύδρευσης. Συγκεκριμένα:

1. Δεν λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των πηγών ύδρευσης (γεωτρήσεις, υδρομαστεύσεις, φυσικές δεξαμενές ύδατος κλπ.).
2. Τα συστήματα ύδρευσης (εξωτερικά και εσωτερικά δίκτυα) δεν συντηρούνται επαρκώς, δεν ελέγχονται συστηματικά και δεν αντικαθίστανται τα φθαρμένα δίκτυα με προτεραιότητα.
3. Οι έλεγχοι που προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία δεν εφαρμόζονται επαρκώς.

Στόχος του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας είναι να συστηματοποιηθεί ο έλεγχος του πόσιμου νερού και να υπάρχει πλήρης εικόνα των προβλημάτων και του ελέγχου σε επίπεδο Δήμου, Νομού και Επικράτειας. Σε αυτήν την κατεύθυνση, με την παρούσα δίδονται σαφείς οδηγίες στους Δήμους και τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις που έχουν την ευθύνη για τον πρωτοβάθμιο έλεγχο, καθώς επίσης εξειδικεύεται η διαδικασία δευτεροβάθμιου ελέγχου και ο ρόλος των Περιφερειών και του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Από λήψεως της παρούσης εγκυκλίου οι αποδέκτες της θα εφαρμόζουν απαρέγκλιτα τις οδηγίες που περιλαμβάνονται σε αυτήν και θα αποστέλλουν τα στοιχεία στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, Δ/νση Υγιεινής Περιβάλλοντος, όπως ορίζεται παρακάτω.

Α. ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ  

Η εγκύκλιος απευθύνεται στις Περιφέρειες, τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και  στις Τ.Ε.Δ.Κ. των Νομών οι οποίες υποχρεούνται μετά την λήψη της να την γνωστοποιήσουν ενυπογράφως στους ΟΤΑ της περιοχής τους , και να παρακολουθούν στενά την πιστή εφαρμογή της από όλο το προσωπικό, που θα ενημερωθεί σχετικά με ευθύνη τους.

Β. ΥΠΑΡΧΟΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το υπάρχον Θεσμικό Πλαίσιο για την ποιότητα του πόσιμου νερού περιλαμβάνει τις ακόλουθες διατάξεις:

• Την Α5/2280/85 (ΦΕΚ 720/τ.β./13-12-83) Υγ. Διάταξη, με την οποία ρυθμίζονται θέματα προστασίας των πηγών υδροληψίας της ευρύτερης περιοχής της Πρωτεύουσας ( λίμνες και υδραγωγεία Μαραθώνα, Υλίκης, Μόρνου), από υπέρμετρη ρύπανση και θεσπίζονται διάφοροι περιορισμοί και ζώνες προστασίας.
• Τα άρθρα 8 έως 17 του Υγειονομικού Κανονισμού, που αναφέρονται σε μέτρα προστασίας πηγών υδροληψίας και συστημάτων ύδρευσης.
• Την ΥΜ/5673/57  (ΦΕΚ 5/58 Β) Υγ. Διαταξη, που αναφέρεται στις μεθόδους απολύμανσης του νερού ύδρευσης.
• Την Α5/288/86 (ΦΕΚ 53 Β 379 Β )Υγειονομική Διάταξη «Περί ποιότητας πόσιμου νερού» σε εναρμόνιση οδηγίας 80/778 /ΕΟΚ η οποία αναφέρεται στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του πόσιμου νερού, στη συχνότητα των δειγματοληψιών και στις υποχρεώσεις των υπευθύνων.
• Την Γ3α/761/68 Υγ. Διάταξη, όπως έχει τροποποιηθεί (ΦΕΚ 189/68 Β, 988/74 Β) που περιλαμβάνει συμπληρωματικές διατάξεις για τους υπεύθυνους ύδρευσης του νερού, καθώς και τις υποχρεώσεις τους.
• Την Ε1β/221/65 (ΦΕΚ 138/τ.β/24-2-65) Υγ. Διάταξη, στην οποία προβλέπονται αποστάσεις ασφαλείας των πηγών υδροληψίας από χώρους διάθεσης λυμάτων.
• Την Β1 /οικ 5508/98 Υπουργική Απόφαση, που αναφέρεται στην αναγνώριση των Πανεπιστημιακών εργαστηρίων των Ιατρικών Σχολών, Θεσ/νίκης, Ιωαννίνων, Πατρών, Κρήτης και Αθηνών, ως Κέντρα Αναφοράς ελέγχου  νερών κ.λ.π
• Υπενθυμίζεται επίσης ότι η παράγραφος 1.1 του άρθρου 4 της Ε1β/221/65 Υγειονομικής Διάταξης έχει καταργηθεί, καθόσον ισχύουν τα προβλεπόμενα στην 46399/1352/86 (ΦΕΚ 438Β) Κοινή Υπουργική Απόφαση, με την οποία καθορίζονται τρεις κατηγορίες επιφανειακών νερών, που προορίζονται για πόσιμα (Α1,Α2,Α3) και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους σε συνδυασμό με την αντίστοιχη απαιτούμενη ελάχιστη επεξεργασία.

Γ. ΜΕΤΡΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Γ.1.ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΥΘΥΝΩΝ

Γ.1.α) Υπεύθυνοι ύδρευσης (πρώτος βαθμός ευθύνης)

Σύμφωνα με το άρθρο 11. 2 της Α5/288/86 (ΦΕΚ 53Β 379Β) Υγ. Διάταξη και το άρθρο 9  της Γ3α/761/68 Υγ. Διάταξης υπεύθυνοι ύδρευσης είναι:

• για τις βιομηχανίες, που βρίσκονται εγκατεστημένες μέσα σε βιομηχανικές περιοχές που διαθέτουν κεντρικό δίκτυο ύδρευσης η ΕΤΒΑ
• για τις υδρεύσεις Δήμων η Δημοτική Αρχή, σύμφωνα με τα καθοριζόμενα στο άρθρο 23 παρ. 1 του Ν. 1065/80 «Περί κυρώσεως Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα’» (ΦΕΚ 168 Α ), ή ο αντίστοιχος για την ύδρευση τοπικός Οργανισμός ή Επιχείρηση ή Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων και κατά τα προβλεπόμενα από τον Ν. 1416/84 (λ.χ Δ.Ε.Υ.Α.)
• για τις βιομηχανίες, ιδρύματα κ.λ.π, τα οποία διαθέτουν δική τους ύδρευση οι νόμιμοι εκπρόσωποί τους.
• για τις ιδιωτικές υδρεύσεις οι ιδιοκτήτες ή οι νομείς  των εγκαταστάσεων ύδρευσης

Οι ως άνω υπεύθυνοι ύδρευσης φέρουν την ευθύνη της μελέτης, κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης του συστήματος ύδρευσης, της διενέργειας υγειονομικών αναγνωρίσεων, εργαστηριακών εξετάσεων και γενικά της λήψης κάθε μέτρου, προκειμένου να παρέχεται πόσιμο νερό σε ποσότητα επαρκή για τις ανάγκες του υδρευόμενου πληθυσμού, χωρίς διακοπές και το σύστημα ύδρευσης να είναι απαλλαγμένο από κάθε υγειονομικό κίνδυνο και υποχρεούνται:

• να διενεργούν δειγματοληπτικούς και εργαστηριακούς ελέγχους σε αντιπροσωπευτικά προκαθορισμένα σημεία ολόκληρου του δικτύου διανομής από την πηγή υδροληψίας μέχρι τη διάθεση στον καταναλωτή. Προς τούτο πρέπει να καταρτίσουν προγράμματα παρακολούθησης, τα οποία θα αναφέρονται μεταξύ άλλων και στον καθορισμό των σημείων δειγματοληψίας. Ένα ποσοστό των δειγμάτων πρέπει να λαμβάνεται από σταθερά σημεία (αντλιοστάσια, δεξαμενές αποθήκευσης) ως επίσης και σε μέρη όπου υπήρξαν προβλήματα στο παρελθόν. Άλλα δείγματα να λαμβάνονται τυχαία στο δίκτυο μεταξύ των οποίων θα περιλαμβάνονται κατά προτεραιότητα πολυσύχναστα κτίρια λ.χ. νοσοκομεία, σχολεία, δημόσια κτίρια, πολυκατοικίες, ξενοδοχεία, εργοστάσια και άλλες θέσεις που υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κινδύνου μόλυνσης λ.χ διακλαδώσεις, σημεία υποπίεσης. Τα προγράμματα αυτά υποβάλλονται στην Δ/νση υγείας της Ν.Α προς έγκριση, μαζί με την κατάλληλη απεικόνιση σε σχέδια των σημείων δειγματοληψίας, και κοινοποιούνται στις Περιφέρειες.
• να αναθέσουν σε συγκεκριμένο πρόσωπο (με μόνιμο αναπληρωτή του για τις περιπτώσεις απουσίας του), την παρακολούθηση της κανονικής λειτουργίας και συντήρησης του εξοπλισμού απολύμανσης του πόσιμου νερού για τη σωστή εφαρμογή της απολύμανσης. Τα ονόματα των ως άνω προσώπων (τακτικού και αναπληρωτή) θα αποστέλλονται εγγράφως στην Δ/νση υγείας της Ν. Α., η οποία μπορεί να μην τα εγκρίνει και να ζητήσει την αντικατάστασή τους, εφόσον κριθούν ανεπαρκή για την εργασία αυτή. Τα ως άνω στοιχεία κοινοποιούνται υποχρεωτικά και στην οικεία Περιφέρεια.
• να συμμορφώνονται στις υποδείξεις και οδηγίες των οικείων υπηρεσιών υγείας.
• να θέτουν στην διάθεση των αρμόδιων υγειονομικών αρχών το αρχείο υγειονομικών αναγνωρίσεων, εργαστηριακών εξετάσεων, το ημερολόγιο ύδρευσης (που οφείλουν να τηρούν), καθώς και κάθε πληροφορία και στοιχείο που αφορά στην εκλογή της πηγής υδροληψίας, και την μελέτη, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση του συστήματος ύδρευσης, και το χρησιμοποιούμενο προσωπικό.
• να γνωστοποιούν αμέσως στην Δ/νση Υγείας της Ν. Α. κάθε υγειονομικό κίνδυνο που εμφανίζεται, καθώς και τα μέτρα που θα ληφθούν για την εξουδετέρωσή του.
• να διενεργούν την προβλεπόμενη σύμφωνα με την ΥΜ /5673/57 (ΦΕΚ 5/58 Β) Υγ. Διάταξη υποχρεωτική απολύμανση  που επιβάλλεται για υδρεύσεις, που εξυπηρετούν οικισμούς άνω των 3000 κατοίκων.
• να τηρούν ειδικό βιβλίο, στο οποίο θα καταχωρούνται τα αποτελέσματα μετρήσεων υπολειμματικού χλωρίου, οι οποίες θα γίνονται με συχνότητες που καθορίζονται στην ΥΜ/5673/57 (ΦΕΚ 5/58 Β) Υγ. Διάταξη και προσδιορίζεται με τη μέθοδο DPD* (χρωματομετρική) και όχι της ορθοτολιδίνης.

Γ.1.β) Διευθύνσεις υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (δεύτερος βαθμός ευθύνης)

Οι Δ/νσεις υγείας της Ν.Α, σύμφωνα με τα άρθρα 10 και 11 της Α5/288/86 (ΦΕΚ 53Β 379Β) Υγ. Διάταξη, είναι οι Αρμόδιες Αρχές για την εφαρμογή και εκτέλεση των υγειονομικών διατάξεων, καθώς και τον έλεγχο των υπευθύνων ύδρευσης για την τήρηση των όρων της νομοθεσίας, την οργάνωση και διενέργεια προγραμμάτων ολοκληρωμένων υγειονομικών αναγνωρίσεων των συστημάτων ύδρευσης την συνεργασία και σχετική ενημέρωση  της αρμόδιας Δ/νσης της Περιφέρειας και της Δ/νσης Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας.

Γ.1.γ)  Διευθύνσεις Υγείας των Περιφερειών

Οι Δ/νσεις υγείας των Περιφερειών παρακολουθούν την ορθή εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου στα γεωγραφικά όρια ευθύνης τους. Συγκεντρώνουν τα στοιχεία παρακολούθησης της ποιότητας του πόσιμου νερού τα οποία αξιολογούν και προτείνουν στις αρμόδιες αρχές μέτρα που πρέπει να ληφθούν καθόλη τη διαδρομή του συστήματος ύδρευσης από την θέση υδροληψίας (θέσπιση εδαφικών ζωνών προστασίας), έως την διάθεση του πόσιμου νερού στον καταναλωτή. Παράλληλα συνεργάζονται με την Δ/νση Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας στην οποία αποστέλλουν (με την συχνότητα που περιγράφεται στην παράγραφο 4) αξιολογημένα τεχνικά δελτία ποιότητας πόσιμου νερού καθώς και προτάσεις για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων. Οι Γενικοί Γραμματείς των Περιφερειών με προτεραιότητα χρηματοδοτούν έργα βελτίωσης και επέκτασης των δικτύων ύδρευσης.

Γ.1.δ) Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας 

Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας συγκεντρώνει όλα τα σχετικά στοιχεία και συνεργάζεται με το Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης για την αξιολόγηση τους και λήψη μέτρων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας. Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας αποστέλλει τα στοιχεία που απαιτούνται, για κάθε σχετική ενημέρωση και εμπρόθεσμη γνωστοποίηση στην Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Γ.2.ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

Η υγειονομική αναγνώριση των διαφόρων τμημάτων του συστήματος ύδρευσης και του τρόπου λειτουργίας του σε συνδυασμό με λήψη δειγμάτων νερού για εργαστηριακή εξέταση και τον έλεγχο του υπολειμματικού χλωρίου, γίνεται προκειμένου να παρακολουθείται συστηματικά η κατάσταση των συστημάτων ύδρευσης. Τα κυριότερα στοιχεία που εξετάζονται κατά την αναγνώριση είναι: λεκάνη απορροής υδροληψίας, πηγή υδροληψίας, εξωτερικοί αγωγοί, αντλιοστάσιο, δεξαμενές, δίκτυο διανομής, σύστημα επεξεργασίας, απολύμανση, εσωτερικές υδραυλικές εγκαταστάσεις. Σημειώνεται ότι εκτός από την κατάλληλη υγειονομική προστασία των υπόγειων πηγών υδροληψίας και των αγωγών μεταφοράς του νερού, πρέπει υποχρεωτικά να τηρούνται και οι κατάλληλες αποστάσεις ασφαλείας από γειτονικές εστίες ρύπανσης και μόλυνσης.

Γ.3.ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ

Η ελάχιστη συχνότητα των εργαστηριακών ελέγχων, ανάλογα με την παρεχόμενη ποσότητα πόσιμου νερού, φαίνεται στους συνημμένους πίνακες. Οι εργαστηριακές αναλύσεις των υπεύθυνων ύδρευσης θα διενεργούνται σε οργανωμένα εργαστήρια των υπευθύνων Ο.Τ.Α., Δ.Ε.Υ.Α., Ε.Τ.Β.Α., της περιοχής ευθύνης του, ή σε συνεργασία με οργανωμένα εργαστήρια γειτονικών Ο.Τ.Α., ενώ οι εργαστηριακές αναλύσεις για λογαριασμό των λοιπών αρμόδιων Αρχών θα διενεργούνται σε Δημόσια (Κ.Ε.Δ.Υ., Γ.Χ.Κ.) και Πανεπιστημιακά εργαστήρια. Στις περιπτώσεις όπου σήμερα δεν υφίστανται δομές εργαστηριακών ελέγχων για τους υπεύθυνους ύδρευσης α’ βαθμού, θα χρησιμοποιούνται οι εργαστηριακές δομές ελέγχων του Δημοσίου και των Πανεπιστημίων. Οι Γενικοί Γραμματείς των Περιφερειών στα πλαίσια του νέου προγραμματισμού του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης 2000-2006 με προτεραιότητα προωθούν έργα ενίσχυσης δομών εργαστηρίων ελέγχου στις περιοχές όπου υπάρχει έλλειμα και φροντίζουν για την κατά νόμο πιστοποίησή τους. Υπενθυμίζεται ότι οι εργαστηριακές εξετάσεις δεν αποτελούν τη μόνη βάση για να γίνει αποδεκτή ή να απορριφθεί μια ύδρευση, αν δεν επιβεβαιώνονται από τα πορίσματα της υγειονομικής αναγνώρισης. Τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων και ιδιαίτερα των μικροβιολογικών, ερμηνεύονται πάντα κάτω από το φως των παρατηρήσεων της υγειονομικής αναγνώρισης της περιοχής υδροληψίας, για την οποία η εργαστηριακή εξέταση αποτελεί συμπληρωματικό και όχι αποφασιστικό στοιχείο. Κάθε εξέταση δεν αντικατοπτρίζει παρά την κατάσταση της στιγμής της δειγματοληψίας, ενώ η αναγνώριση επιτρέπει την επισήμανση των υπαρκτών και ακόμη δυνητικών κινδύνων.

Δ. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ

Η εφαρμογή της παρούσας εγκυκλίου θα παρακολουθείται από την Δ/νση Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Οι Δ/νσεις υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοίκησης υποχρεούνται να υποβάλλουν στην Περιφέρεια και το Υπουργείο τεχνικό δελτίο ποιότητας πόσιμου νερού με βάση το παράρτημα που ακολουθεί,  ανά τρεις μήνες για τους οικισμούς άνω των 50.000 κατοίκων και ανά εξάμηνο για οικισμούς κάτω των 10.000 κατοίκων, το οποίο θα καταχωρείται σε σχετικό πληροφοριακό σύστημα για την στατιστική παρακολούθηση. Η καταχώρηση των στοιχείων στο πληροφοριακό σύστημα, καθώς και πρόσθετες πληροφορίες, γίνεται από την Δ/νση Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου. Τεχνικά Δελτία ποιότητας πόσιμου νερού θα υποβληθούν από 1-1-2001. Η παράβαση των ρυθμίσεων της παρούσης εγκυκλίου συνεπάγεται διοικητικό, πειθαρχικό και ποινικό έλεγχο για του παραβάτες.

πηγή: Υπουργείο Υγείας Υ2/4852/08-11-2000